اهمیت «نیازسنجی آینده» در تفکر قرآنی امام خمینی(ره)

 باشگاه خبرنگاران پویا

«منشور روحانیت» عنوان پیامی است که امام خمینی(ره) در اسفندماه سال 67 آن را صادر فرمودند. این پیام را می‌توان حاوی تحلیل و دیدگاه امام(ره) درباره روحانیت و حوزه‌ها و نیز حاوی فهرست دغدغه‌ها و نگرانی‌های ایشان درباره این قشر مؤثر جامعه دانست؛ همچنان که به درستی نیز عنوانِ «منشور روحانیت» به خود گرفت و در شمار مهم‌ترین پیام‌های امام روح‌الله(ره) در آمد.

امام در این پیام آخرین توصیه‌ها و هشدارها را به نسل‌های آینده حوزه‌ها و روحانیت ابلاغ می‌کند و حاصل تجربیات طولانی و دشوار خود را در برابر گرایش‌ها و لایه‌های انحرافی، وابسته، متحجر و مقدس‌نمای حوزه‌ها در اختیار آنان قرار می‌دهد.

نگرش آینده‌گرایانه امام خمینی(ره)
در آن زمان هیچ تصور نمی‌شد که در فاصله صد روز پس از صدور این پیام، امام بزرگوار رحلت خواهد کرد و دشوارتر از آن، پیش بینی این احتمال بود که یک ماه پس از صدور این پیام، قائم مقام رهبری عزل شود. در حقیقت حضرت امام(ره) برای پیشگیری از وقوع آسیب‌های پیش‌بینی شده در این پیام، اقدامِ به ظاهر تلخی را انجام می‌دهد تا تضمینی برای حفظ و سلامت آینده نظام و جهتگیری‌های اصولی و انقلابی آن باشد.

اهمیت آینده‌نگری از منظر قرآن
بنابراین یکی از مهم‌ترین نگرش‌های امام خمینی(ره) اهتمام به آینده‌نگری و رصد حوادث آینده بود، موضوعی که خداوند در آیات  متعددی از قرآن بر آن تأکید دارد و در بیانات و سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) به ویژه امیرمؤمنان(ع) یافت می‌شود. آیاتی که حاکی از وعده‌های خداوند در قرآن به مؤمنان و کافران است نشان از اهمیت تفکر آینده‌گرایانه است.  به عنوان نمونه خداوند در آیه 55 سوره نور درباره مقطعی از آخرالزمان و یا مراحل تحقق امر ظهور می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ‏ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‌ لَهُمْ... خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌‏اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند جانشین [خود] قرار داد و دین پسندیده آنان را (که اسلام واقعی است بر همه ادیان) تمکین و تسلط عطا کند». در این آیه خداوند مقوله صالحیت را یکی از ویژگی‌های اهل ایمانی معرفی کرد که بناست خلفای خداوند روی زمین شوند تا خداوند دین مرضیّ خود را به واسطه حضور آنان جریان دهد. 

در اهمیت پرداختن به آینده و توجه به آن، اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) احادیث زیادی صادر فرمودند که در اوج آن‌ها صدور احادیث مهدویت و آخرالزمانی است. بیشترین احادیث موضوعیِ این بزرگواران مربوط به مهدویت،‌ آخرالزمان و ظهور و بیان راهکارهای عبور از فتنه‌های آخرالزمانی است. سید رضی در نهج‌البلاغه خطبه‌های فراوانی از امیر مؤمنان(ع) درباره مهدویت و امر ظهور جمع‌آوری کرده است. 

روحانیت، تفکر و نیاز آینده را در دست بگیرد
امام خمینی(ره) در پیام خود موسوم به «منشور روحانیت» درباره یکی از وظایف مهم جامعه روحانیت فرمودند: «حوزه‌ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیای عکس‌العمل مناسب باشند. چه بسا شیوه‌های رایج اداره امور مردم در سال‌های آینده تغییر کند و جوامع بشری برای حل مشکلات خود به مسائل جدید اسلام نیاز پیدا کند.» 

نتیجه اینکه،  امام خمینی(ره) به عنوان یکی از پر قدرت‌ترین رهبران دینی، خود نیز در بین سایر روحانیون در آینده‌نگری پیش‌قراول بودند و سعی می‌کردند جامعه را بر اساس آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد، آماده و تربیت کنند.

ایشان در سخنانی در ضرورت شناخت آینده فرمودند: «... شناخت آینده، با مطالعه آینده‌های ممکن، مطلوب یک جامعه است. اطلاعات اولیه ما برای این مطالعات، تاریخ و وضع فعلی است... بنابراین با احتمال زیادی می‌توان گفت که جامعه ما، با این گذشته‌اش که می‌شناسیم، چه مجموعه‌ای از آینده‌ها در انتظارش است. این که کدام یک از آینده های ممکن به وقوع بپیوندد بستگی به گام‌هایی که ما اکنون یا در آینده برخواهیم داشت.» لذا ایشان در بخشی از وصیت سیاسی الهی خویش یکی از مخاطبان خود را آیندگان قرار می‌دهند و می‌فرمایند: «به عنوان یک نفر طلبه حقیر که همچون دیگر برادران ایمانی امید به این انقلاب و بقای دستاوردهای آن و به ثمررسیدن هرچه بیشتر آن دارم ، به عنوان وصیت به نسل حاضر و نسل‌های عزیزآینده مطالبی هر چند تکراری عرض می‌نمایم...». 

هشدارهای امام(ره) به جامعه روحانیت نسبت به خطرات گرایش به تجملات و دنیاگرایی و عواقب آن، عدم اعتماد به دشمنان اسلام، معرفی آمریکا به عنوان شیطان بزرگ، پیش‌بینی حرکت مردم مصر و عاقبت حسنی مبارک و وضعیت منطقه، پیش‌بینی تحقق بیداری اسلامی در آینده، وعده نابودی کمونیست، توطئه دشمنان در شکستن وحدت مسلمین و بسیاری از موضوعات دیگر نمونه‌هایی از تفکرات آینده‌بینانه امام راحل است و اکنون می‌توان این وعده‌ها و هشدارها را لمس کرد. 

یادداشت: سعید شیری

انتهای‌پیام/