«معجزه آبخیزداری»|قنات و ارتقای سرمایه اجتماعی

به گزارش خبرگزاری تسنیم«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ مساله آب و توجه به منابع آبی از عمده مسائل مطرح در توسعه روستایی به ویژه در کشورهایی مانند ایران است که در بسیاری از مناطق با مشکل کم آبی مواجه است. یکی از راهکارهای پیشینیان برای مقابله با مشکل کم آبی و مهار سیل در طول تاریخ قنات بوده است. پیشنیان با اختراع قنات در نوع خود در جهان بی نظیر بوده است و با جمع آوری مقدار قابل توجهی آب و انتقال آن به سطح زمین، موجب رونق کشاورزی و پیشرفت جوامع شهری و روستایی شدند.

** ارتقای سرمایه اجتماعی با قنات

در واقع قنات زندگی، تاریخ و فرهنگ ایرانیان است، قنات علاوه بر ایجاد یک زیست بوم خوب و تأمین نیازهای اقتصادی مردم موجب ترفیع و ارتقای سطح فرهنگ اجتماعی روستاها و زندگی گروهی و همبستگی بیشتر آنها شده است؛ چرا که ساختار فیزیکی و نوع مدیریت قنات به همکاری و همگرایی اجتماعی منتهی می گردد و استفاده مسالمت آمیز از آبخوان مشترک را تسهیل می کند و این یاریگری ها در شبکه روابط اجتماعی قنات اهمیت قنات ها را در توسعه پایدار روستایی نشان می دهد که منجر به شکل گیری سرمایه اجتماعی می شود.  سرمایه اجتماعی را می توان هنجارها و شبکه هایی دانست که امکان مشارکت مردم را در اقدامات جمعی، به منظور کسب سود متقابل فراهم می کند. سرمایه اجتماعی اشکال مختلف مشارکت جامعه را تسهیل می کند که این امر برای فرایندهای پشتیبانی از پایداری سیستم منابع آبی اساسی است. سرمایه اجتماعی باعث می شود از توان و امکانات مادی و فکری افراد جامعه برای حفر قنات استفاده شود و نگهداری ان نیز فقط با همین روحیه کار و تلاش جمعی امکانپذیر باشد.

** مدیریت موثر منابع آب با اتکا بر سرمایه اجتماعی

محققان در پژوهش های خود به بررسی روابط بین سرمایه اجتماعی و تاب آوری جامعه در آفریقای جنوبی پرداختند و معتقدند که سرمایه اجتماعی قوی می تواند تحقق تاب آوری جامعه در مدیریت منابع طبیعی مشترک را ارتقا بخشد. همچنین در تحقیق دیگری که به بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی جوامع محلی در مدیریت منابع آب در دو منطقه روستایی کشور اندونزی پرداخته شده است مشخص شد که سرمایه اجتماعی نقش تعیین کننده ای در تعیین روند مدیریت منابع آب دارد و به سیاستگذاران دولتی پیشنهاد می کنند که مدیریت موثر منابع آب را از طریق شناخت سرمایه اجتماعی جوامع محلی طراحی کنند.

** قنات ها؛ عامل تحکیم و نگهداری جوامع روستایی

ایجاد فضای مشارکتی در روستاها برای اجرای برنامه های توسعه روستایی بدون توجه به منابع مشارکتی روستاییان محقق نمی شود. در سرمایه اجتماعی، نقش قنات در تحکیم و نگهداری جوامع روستایی بسیار مهم است. احیای قنات ها و یا مرمت آنها از عوامل مهم حیاتی در نگهداشت روستاها به شمار می رود؛ چرا که این احیا و مرمت با همکاری کلیه روستاییان امکانپذیر بوده است. قنات تنها سرمایه طبیعی به شمار نمی شود، بلکه با پرداخت به کارهای قنات در روستا، فضای مشارکت و همیاری در میان روستاییان تقویت می شود. همچنین قنات همانند نمونه ای موفق از مشارکت و همیاری روستاییان که تأمین کننده نیاز آنها به آب بوده، روحیه توانمندی را در میان روستاییان پدید آورده است، چرا که آنها توانسته اند به صورت خودجوش، یکی از مهمترین چالش های فراروی روستا را که همان تأمین منبع آب آبادی است حل کنند. از این رو این روحیه نزد روستاییان تقویت می شود که می توانند بدون کمک های خارج از روستا، بر سایر مشکلات نیز غلبه کنند.

** ضرورت قانونگذاری برای احیاء، مرمت و لایروبی قنات ها

با توجه به اهمیت قنات ها در افزایش سرمایه طبیعی و اجتماعی، ضرورت دارد احیا و مرمت قنات ها در دستور کار واقع شود. همچنین لایروبی به موقع قنات که لازم است دولت ترتیبی اتخاذ نماید تا لایروبی قنوات اجبارا سالی یکبار انجام شود و در این مورد قانون تصویب شود. با توجه به اینکه حفر چاه در مجاورت قنات ها از دلایل نابودی آنها به شمار می آید، بایستی از بهره برداری چاه ها در حریم قنوات و یا بدون پروانه جلوگیری شود. ممانعت از آلودگی آب قنات و جلوگیری از ورود فاضلاب منازل به قنات و افزایش کیفیت آن از بازدارنده های ماندگاری قنوات است و همچنین لازم است کشاورزان به کشت محصولات منطبق با الگوی کشت منطقی تجویز شده توسط کارشناسان و متناسب با شرایط قنات تشویق شوند.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/