دینانی: آزاد اندیش‌تر از علامه طباطبایی (ره) ندیده‌ام/ به من گفت دیگر شعر نگو
یک روز رو به من کردند و فرمودند: شنیدم شعر می‌گویی! گفتم: بله، گاهی مرتکب می‌شویم. فرمودند: حالا نمی‌خواهد شعر بگویی! دیگر ذوق شعری من خشک شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، شب گذشته (سه شنبه 25 آبان ماه) ویژه برنامه سوفیا به مناسبت روز جهانی فلسفه و سالگرد درگذشت علامه طباطبائی از شبکه رادیویی گفت‌وگو به صورت زنده پخش شد.
در ابتدای این برنامه که اجرای آن را محمد جواد ادبی، استاد عرفان و فلسفه به عهده داشت با غلامحسین ابراهیمی دینانی گفت‌وگو کرد.
ادبی که خود از شاگردان دینانی بوده است خطاب به دینانی گفت شما کتابی به نام "فلسفه چیست؟ یک پرسش فلسفی است" دارید، کمی درباره این کتاب توضیح دهید.
دینانی گفت: آزاد اندیشیدن یعنی فلسفیدن، ممکن است یک فرد روستایی بی‌سواد فکر فلسفی داشته باشد یعنی کسی که آزاد بیندیشد و رها، فیلسوف است. علامه طباطبایی ادیب و مفسر بزرگی بود با زبان مادری ترکی شعرهای فارسی خوبی می‌گفتند. آزاد اندیش‌تر از او ندیده‌ام ، فلسفیدن یعنی آزاد اندیشیدن وگرنه خواندن کتاب‌هایی مثل اسفار و شفاء به تنهایی فایده ندارد.
ادبی در ادامه پرسید بسیاری از جوان‌ها می‌پرسند که چگونه شخصیتی با این حد متشرع بودن به واسطه مراعات دینی می‌تواند قله‌های آزاداندیشی را پشت سر بگذارد؟ شما در جایی گفته بودید که ایشان مثل مردمان عادی در حرم حضرت معصومه(س) زیارتنامه می‌خواندند چگونه می‌توان این دو وجه را در یک کفه با هم جمع کرد؟
هیچ فیلسوف غربی معاصری به آزاد اندیشی علامه نمی‌رسید
استاد فلسفه دانشگاه تهران پاسخ داد: شریعت مانع تفکر نیست. انجماد در شریعت مانع تفکر است. کسی می‌تواند مستحبات هم انجام دهد و تفکر نیز داشته باشد. بسیاری در ظواهر شریعت منجمد شده‌اند. قرآن کریم بسیار آزاد است در هیچ کتابی این میزان به تفکر دعوت نشده است: افلا یتقکرون، افلا یعقلون و... اما بعضی به جای متشرع بودن منجمد می‌شوند. علامه طباطبایی هم متشرع بود و هم آزاداندیش . هنر ایشان به این بود. هیچ موضوعی برای او تازه نبود. ایشان در فلسفه ابن‌سینا و ملاصدرا بسیار بدیع بود و جانب شریعت را رعایت می‌کرد. هیچ فیلسوف غربی معاصری به آزاد اندیشی ایشان نمی‌رسید.
مجری سوفیا سپس پرسید آیا علامه طباطبایی در جلسات خصوصی که شما نیز در آن‌ها حضور داشتید نقدهایی به ابن سینا و ملاصدرا داشتند؟
چهره ماندگار فلسفه بیان کرد: بله، در جلسات خصوصی که شبانه دو روز در هفته برگزار می‌شد و تعداد افراد حاضر بیشتر از 7-8 نفر نمی‌شد و علامه نیز به هر کسی اجازه حضور در آن جلسه را نمی‌دادند، آزاد سخن می‌گفتند و کاری به ابن‌سینا و ملاصدرا نداشتند و نقدهایشان را به اندیشه بزرگان وارد می‌کردند.
ادبی در ادامه گفت چه صفت دیگری در علامه طباطبایی بود که این قدر شما را مجذوب خودشان کرده بودند؟
دینانی پاسخ داد: یک کلمه، آزاد اندیشی!
مجری برنامه سپس پرسید آیا در جلسات ایشان با کربن اتفاق می‌افتاد که از صحبت‌های او تعجب کنند؟
دینانی پاسخ داد: در هر حال حرف‌های کربن خوب بود ولی بیش از اینکه علامه از او استفاده کند او مجذوب علامه بود.
این استاد فلسفه اضافه کرد: کسی که آزادی اندیشه ندارد فلسفه خوان است اما فیلسوف نیست. من به کانت علاقه ندارم اما یک جمله دارد که بسیار دوست دارم: "بشر! شجاعت فهمیدن داشته باش" علامه شجاعت فهمیدن داشت.
شجاعتی بالاتر از فهمیدن نیست. شما باید یک دفعه صد و هشتاد درجه تفاوت فکری پیدا کنید. طبیعتاً در روح و جسم فرد این موضوع اثر می‌گذارد . در این باره امام علی (ع) فرموده‌اند : "وای برکسی که دو روزش یکسان باشد" این دو روز به معنی دو آن است، اگر دو لحظه یک جور فکر کنید تمام است. اگر فکر نباشد پیشرفت معنا ندارد.
ادبی در بخش پایانی گفت‌وگویش به تذکری که علامه در خصوص شعر گفتن دینانی داده بود اشاره کرد و دینانی توضیح داد: ما جلسات شعری در قم داشتیم و شعر می‌گفتیم ، نمی‌دانم علامه این را از کجا متوجه شدند، یک روز که من خدمتشان بعد از کلاس راه می‌رفتم ، رو به من کردند و فرمودند: شنیدم شعر می‌گویی. گفتم: بله گاهی مرتکب می‌شویم. فرمودند: حالا نمی‌خواهد شعر بگویی. گفتم : حاج اقا شما خودتان شعر می‌فرمایید. فرمودند: حالا تو فلسفه می‌خوانی می‌ترسم که ذهنت تخیلی بار بیاید. دیگر ذوق شعری من خشک شد.
وی در پایان گفت: عرفان بسیار خطرناک است، فلسفه عقل است و عقل نجات دهنده‌ی انسان است. عقل را جدی بگیرید.
در ادامه برنامه، رضا کوهکن، عضو هئیت علمی موسسه حکمت و فلسفه گفت: گفت‌وگو بین دو فرد مستلزم وجوه مشترکی در هر دو شخص است که علامه طباطبایی و کربن را جمع آورد . لازمه گفت‌وگو وجود ارزش‌هایی در شما و شخص دیگر است که باید رعایت شود.
در واقع وجود چنین ویژگی‌هایی در نزد کربن و علامه چنان بود که این دو را به سمت جمع و نه تفکیک پیش برد و ما شاهد جلساتی بودیم که به تعبیر من این جلسات یعنی حلقه‌ی تهران شکل گرفت. رابطه این دو از نوع جذب بود و در پس این گفت‌وگوها به دنبال منفعت نبودند پس عوالم دیگری برای این ربط بوده است.
آقای دینانی هم در صحبت‌هایشان گفتند که راز علاقه کربن به علامه فلسفه بود اما در آثار کربن، او ایشان را حکیم صدرایی می‌داند اما از جهات مختلفی علامه طباطبایی برای هانری کربن اهمیت دارد. کربن در مجلداتش یک دفتر را به ملاصدرا و اصفهان پرداخته است .
ملاصدرا یکی از بروز و ظهورات قریحه‌های ایرانی اسلامی است. کربن به اندازه حکمت صدرایی برای اشخاصی چون ملارجبعلی تبریزی نیز احترام قائل است. کجا باید به دنبال راز علاقه کربن به علامه طباطبایی گشت؟ با تفحص در آثار کربن متوجه می‌شویم که بیشتر بحث عرفان است .
وی تصریح کرد: دکتر دینانی از آزاد اندیشی علامه طباطبایی صحبت کردند. من آزاداندیشی را به دو قسمت تقسیم می‌کنم، ایشان اهل نقد و بسط کلام بودند. پس بخشی از آزاداندیشی قوه فکرِ عقلی است و وجه دیگر بینش به معنای دیدن است. این بینش به این معناست که علامه طباطبایی به این نکته رسیده است که عرفان در سنن مختلف وجود دارد و ما می‌توانیم آن را درک کنیم.
انتهای پیام/
