لمس آگاهی؛ سهم اندک روشندلان از کتاب و کتابخوانی در کشور
آمارها حکایت از کمبود کتاب ویژه افراد نابینا و کم‌بینا در کشور دارد؛کمبود منابعی که در سال‌های اخیر در پی افزایش قیمت کاغذ بیش از پیش خود را نشان داده‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، امروز 23 مهر ماه مصادف با (15 اکتبر) روز جهانی «عصای سفید» نام‌گذاری شده است، عصای سفید که نمادی است از نابینایان. داستان نابینایان در ایران، داستانی است پر آب چشم؛ هم باید با معلولیت و شرایط آن کنار بیایند و هم باید راه خروجی از محدودیت‌هایی که این معلولیت برایشان ایجاد کرده، بیابند. پای صحبت هرکدامشان که بنشینید، داستان عجیبی دارند از روزهایی که تلاش کردند تا آینده بهتری برای خود بسازند. داستان زندگی معلولان در ایران، داستان امید است و تلاش و تلاش.
هشت درصد جامعه ایران را نابینایان و کم‌بینایان تشکیل میدهند. طبق آمار 150 هزار نفر نابینا و 650 هزار کم‌بینا در ایران زندگی می‌کنند که تنها 30 درصد از این افراد شاغل هستند. عمده این افراد از حقوق شهروندی که برای شهروندان عادی در نظر گرفته شده است، محروم‌اند.
از جمله محرومیت‌هایی که نابینایان و کم‌بینایان با آن مواجهند، نبود منابع و کتاب ویژه این افراد است، بزرگ و کوچک هم ندارد. نابینایان از خواندن کتاب تازه محروم‌اند. در سال‌های گذشته به‌اهتمام گروه‌های خیریه و ان.جی.او.ها تلاش‌هایی جهت کاستن محرومیت‌های این حوزه صورت گرفته است، اما با وجود این بسیاری از گروه‌های سنی نابینا از داشتن کتاب تازه محروم‌اند. عمق این مسئله زمانی مشخص می‌شود که می‌بینیم حتی کودکان و نوجوانان برای خواندن کتاب و فراگیری مهارت‌های مختلف زبانی در مدارس با مشکلات اساسی دست و پنجه نرم می‌کنند. پراکندگی تولید کتاب ویژه کودکان نابینا و تعداد ناچیز آن به‌قدری است که در نمایشگاه‌های کتاب ویژه این افراد، تنها تعداد محدودی کتاب عرضه می‌شود؛ تازه اگر این نمایشگاه در پایتخت برگزار شود.
نخستین دستگاه چاپ ملخی که امکان تولید انبوه کتاب بریل را فراهم کرد، اواخر سال 1347 وارد ایران شد و هنوز نیز همچنان فعال است. به‌مرور زمان با واردات دستگاه‌های جدید از کشور‌های مختلف از‌جمله آلمان یا نروژ، جریان تولید کتاب بریل تقویت شد.با این حال تولید کتاب بریل این سال‌ها به دلیل قیمت بالای کاغذ چندان مقرون به صرفه نیست و متناسب با نیاز نابینایان و کم‌بینایان تولید نمی‌شود.
شاید برخی بر این باور باشند که با گسترش روزافزون انتشار کتاب‌های صوتی دیگر نیازی به چاپ کتاب‌های پرهزینه بریل برای استفاده نابینایان و کم‌بینایان وجود ندارد، اما کارشناسان بر این باورند که این افراد را نباید تنها به استفاده از کتاب‌های صوتی سوق داد، چرا که مطالعه کتاب بریل توسط افراد کم بینا یا نابینا به دلیل تمرکز بیشتر از نظر املایی نیز قدرتمند‌تر می‌شوند و نابینایان نیز خود تمایل به مطالعه شخصی دارند تا اینکه بخواهند کتاب را گوش دهند.بنابراین تولید کتاب بریل به بهانه تولید کتاب صوتی نباید محدود شود.
افزایش قیمت کاغذ و افزایش هزینه تولید کتاب بریل موجب شده تا بیش از پیش کمبود در این عرصه به چشم بیاید، بارها مسئولان فرهنگی از عطش و علاقه‌ای که در بین نابینایان برای مطالعه کتاب وجود دارد و محدودیت‌هایی که داریم سخن گفته‌اند، با این حال تلاش چندانی برای پاسخگویی به این کمبودها انجام نشده است.
در سال‌های اخیر علاوه بر مراکزی همچون رودکی که به صورت اختصاصی به تولید کتاب بریل می‌پرداخت، مراکزی با مخاطب فراگیر همچون کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان و نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز به این عرصه وارد شوند. با توجه به افزایش هزینه‌های چاپ کتاب بریل با توجه به افزایش قیمت کاغذ و افزایش هزینه‌های چاپ به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری اصلی برای تولید کتاب بریل باید در مراکزی باشد که از بودجه دولتی بهره می‌برند؛ زیرا محصول تولید شده با قیمت ارزان‌تری در اختیار قرار خواهد گرفت.
تولید 53 هزار نسخه کتاب بریل در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
کانون پرورش فکری کودک و نوجوان کوشیده است سالانه مجموعه کتاب‌هایی را ویژه کودکان و نوجوانان نابینا به خط بریل منتشر کند. فاطمه طارمی، مدیرکل نظارت بر انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در این‌باره به تسنیم گفت: کانون از یک دهه گذشته شروع به عضوگیری از میان کودکان و نوجوانانی کرد که با نیازهای ویژه هستند که کودکان روشندل نیز در این مجموعه قرار می‌گیرند. بر همین اساس، تولید کتاب به خط بریل برای این دسته از مخاطبان نیز آغاز شد.
وی ادامه داد: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این مدت اقدام به تولید 179 عنوان کتاب بریل در 300 نسخه کرد که در مجموع 53 هزار و 700 نسخه کتاب بریل در کانون چاپ شده است.
مدیر کل نظارت بر انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همچنین به تولید کتاب صوتی برای این دسته از مخاطبان نیز اشاره و اضافه کرد: در همین راستا تاکنون 55 عنوان کتاب‌آوا در تیراژ دو هزار نسخه از هر عنوان تولید شده که در مجموع، 110 هزار نسخه کتاب صوتی برای کودکان و نوجوانان عرضه شده است.
به گفته طارمی؛ کتاب‌هایی که تبدیل به بریل شده، در سراسر کشور توزیع و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. کتاب‌هایی در این بخش انتخاب می‌شوند که از آثار درخشان بوده و موفق به کسب جوایز شده باشند یا از آثاری باشند که در کتابخانه‌ها بیشتر به امانت گرفته شده‌اند.
اما نهاد کتابخانه‌های عمومی چه خدماتی برای نابینایان ارائه می‌کند؟
11 هزار عضو نابینا در کتابخانه های عمومی
نهاد کتابخانه‌های عمومی تنها دستگاهی است که در گستره کشوری به نابینایان خدمات ارائه می‌کند.مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی در این زمینه به تسنیم می‌گوید: در حال حاضر حدود 11 هزار نفر از جمعیت نابینا و کم‌بینای کشور عضو بخش‌های نابینایان کتابخانه‌های عمومی هستند و از خدمات آنها استفاده می‌کنند.یکی از علاقه‌مندی‌های جدی نابینایان کتابخوانی است، ما وظیفه داشتیم که به عنوان یک دستگاه فرهنگی و با توجه به گستره‌ای که داریم دسترسی نابینایان به مطالعه و کتابخوانی را فراهم کنیم.
60 بخش ویژه نابینایان در کتابخانه‌های عمومی
وی ادامه می‌دهد: اصلی‌ترین کار ما ایجاد بخش‌های نابینایان در کتابخانه‌های عمومی است،بر این اساس 60 بخش نابینایان در کتابخانه‌های عمومی ایجاد شده است. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور علاوه بر کتابخانه‌های مرکز استان‌ها، در مناطقی که تراکم جمعیتی نابینایان وجود دارد، نیز این بخش‌ها را ایجاد کرده تا دسترسی نابینایان به نسبت تعداد قابل قبول باشد.
43 هزار جلد کتاب بریل در کتابخانه‌های عمومی
رمضانی تصریح می‌کند: خدمات به نابینایان به طور ویژه در 60 باب کتابخانه عمومی در قالب بخش ویژه نابینایان ارائه می‌شود. این بخش ها اکثرا با عاملیت کتابداران نابینا و کم بینای کتابدار (استخدام شده برای بخش‌های مذکور) اداره می‌شود. البته افراد نابینا و کم‌بینا می‌توانند از خدمات تمامی کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور استفاده کنند. همچنین تعداد 43 هزار جلد کتاب بریل در کتابخانه‌های عمومی موجود است.
انتقاد از فعالیت اندک مرکز رودکی
وی با انتقاد از دستگاه‌های مسئول در حوزه گروه‌های خاص می‌گوید: متاسفانه این دستگاه‌ها به خدمات خود عمل نمی‌کنند، اگر خود عمل نمی‌کنند، حداقل از ما پشتیبانی کنند تا ما بتوانیم اقدامات را گسترده‌تر انجام دهیم. برای نمونه مرکز رودکی فعالیت چندانی ندارد، در جلسه‌ای که با انجمن نابینایان داشتیم، دوستان گفتند که فعالیتی صورت نمی‌گیرد. بهزیستی حداقل می‌تواند امکاناتی که دارد، را در اختیار مراکزی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، قرار دهد و از موضوع نابینایان و فعالیت‌های فرهنگی که برای آنها انجام می‌شود، حمایت کند.ما آماگی داریم ظرفیتی که در اختیارمان است را به اشتراک بگذاریم تا به ما برای توسعه آن کمک شود.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی اضافه می‌کند: تولید کتاب بریل هزینه‌های خود را دارد، مرکز قم و تبریز ما برای تولید کتاب بریل فعال است، در اهواز و یزد هم امکانات را برای تولید کتاب بریل داریم. چاپگرهای محدودی هم در استان‌های دیگر داریم که امکان تولید دارند، ولی دو مرکز قم و تبریز با جدیت این کار را انجام میدهند و کتاب هم برای بخش‌های نابینایان کتابخانه‌های عمومی تولید می کنند و هم برخی کتابخانه‌های مهم کشور را پوشش میدهند.
بنا به گفته رمضانی با توجه به اینکه نهاد بودجه‌ای مجزا برای انتشار کتاب بریل در اختیار ندارد، تلاش می‌شود، آثاری که شناخته شده‌تر هستند و مورد مراجعه واقع می‌شوند، به کتاب بریل تبدیل شوند. درخواست‌هایی برای بریل کتاب‌های درسی نیز وجود دارد که نهاد توان پاسخ به همه آنها را ندارد.
15 کتابخانه عمومی مجهز به چاپگر بریل
طبق آمار، 15 باب کتابخانه عمومی از 60 باب کتابخانه دارای بخش نابینایان مجهز به چاپگر بریل است که از بین آنها تعداد 5 بخش مجهز به چاپگر بریل مدل دارکوب دارای قابلیت‌های تکثیر در مقیاس بالا هستند.
13 هزار کتاب صوتی برای نابینایان در کتابخانه‌های عمومی
سالهاست که استفاده از کتاب‌های صوتی برای نابینایان به عنوان مرهمی در نبود و کمبود کتاب بریل مطرح است، در این راستا، حدود 13 هزار عنوان کتاب در بخش‌های خدمات به نابینایان در کتابخانه های عمومی گویا سازی شده است. رمضانی در این زمینه می‌گوید: بر اساس قانون، بهره‌برداری و تبدیل اثر به کتاب صوتی برای نابینایان به جهت استفاده در کتابخانه مشمول کپی‌رایت نمی‌شود. کتابخانه‌ها این امکان را دارند که از نابینایان دارای صدای خوش و خیرینی که علاقه‌مند به فعالیت هستند، استفاده کرده و به تولید کتاب صوتی بپردازند، در برخی استان‌ها استدیوهایی را داریم که کتاب‌ها را تبدیل به کتاب صوتی می‌کنند، تعداد قابل توجهی از کتاب‌ها بر اساس این قاعده صوتی شده و در کتابخانه‌ها در دسترس قرار می‌گیرند.
در مجموع اقدامات نهاد کتابخانه‌های عمومی درحوزه خدمات به نابینایان شامل تولید و فراهم سازی کتاب‌های بریل در کتابخانه‌های دارای خدمات نابینایان، گویاسازی و فراهم‌آوری کتاب‌های مورد نیاز برای استفاده نابینایان، تولید کتاب‌های بریل ویژه جشنواره کتابخوانی رضوی، گویاسازی کتاب‌های جشنواره رضوی برای استفاده نابینایان، ارسال کتاب‌های بریل و گویا برای اعضای نابینا و کم بینا از طریق پیک کتاب، مهیا کردن استفاده از اپلیکیشن های ارائه کننده کتاب گویا برای اعضای نابینا و کم بینا می‌شود. اقداماتی که بنا به گفته دبیرکل می‌تواند و باید افزایش پیدا کند اگر نهادهای فعال در زمینه افراد با نیازهای خاص به همکاری نهاد بیایند.
میزان تولید کتاب بریل با توجه به آمار انتشار کتاب در ایران
بنا به گفته خوانین زاده مدیر امور توانبخشی نابینایان و کم‌بینایان سازمان بهزیستی کشور میزان تولید کتاب بریل با میزان تولید کتاب قابل مقایسه نیست؛ به‌طوری که سالانه 100هزار عنوان در کشور منتشر می‌شود اما میزان تولید سالانه کتاب بریل از چندصد عنوان چاپ نخست تجاوز نمی‌کند که اختلاف قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
مرکز نابینایان رودکی
مرکز نابینایان رودکی یکی از مهمترین دستگاه‌های فعال در حوزه خدمات به نابینایان است، این مرکز دارای 3 کتابخانه با نام‌های کتابخانه کم‌بینایان، کتابخانه گویا و کتابخانه بریل است.
کتابخانه کم بینایان
این کتابخانه شامل بیش از ده هزار جلد کتب بینایی است که تعدادی از آن ها به کتب بریل و گویا تبدیل شده است. با توجه به اینکه تعدادی از مراجعان این مرکز را افراد کم بینا تشکیل می‌دهد به کارگیری تجهیزات درشت نما مانند دستگاه به‌دید و ذره‌بین‌های مختلف موجود در این کتابخانه امکان مطالعه کتب و جزوات را فراهم می‌کند.
کتابخانه گویا
در این کتابخانه کتاب‌هایی که بر روی لوح فشرده یا نوار کاست ضبط شده‌اند نگهداری و به اعضا امانت داده می‌شود.اهم فعالیت‌های این کتابخانه شامل آماده‌سازی و امانت کتب گویا است که از دو طریق مراجعه حضوری و یا ارسال آنها از طریق پست رایگان انجام می‌شود.
کتابخانه بریل
کتب بریل نیز پس از آماده سازی و قرارگیری در مخزن کتب، از دو طریق مراجعه حضوری و یا ارسال آنها از طریق پست رایگان به اعضا امانت داده می‌شود.
با وجود فعالیت موسسه رودکی، در سال‌های اخیر مسئولان این مرکز از عدم همکاری مناسب ناشران به جهت بریل سازی کتاب‌ها انتقاد داشته‌اند،
محمد خوانین‌زاده مدیر این موسسه در این زمینه می‌گوید: نوع همکاری ناشران متفاوت است؛ برخی و حتی نویسندگان برای همکاری با مرکز، داوطلبانه اعلام آمادگی می‌کنند. قرار‌دادی وجود ندارد و براساس اعتماد چند دهه‌ای، فایل‌ها را در اختیار مرکز قرار میدهند. برخی از ناشران انتظار دارند انتفاعی داشته باشند اما برای ما امکان عقد چنین قراردادهایی وجود ندارد؛ البته نگرانی ناشی از لو رفتن فایلِ متن و انتشار غیرقانونی کتاب هم یکی از موانع قابل توجه در همکاری ما با ناشران است.
بنا به گفته وی، در مجموع 7000 نفر عضو مرکز، نزدیک به 2500 نفرعضو کتابخانه بریل و 4000 نفر عضو کتابخانه گویای مرکز رودکی هستند. مابقی افراد نیز از سایر خدمات مرکز در زمینه استفاده از قرآن و کتاب‌های بریل آموزش زبان انگلیسی استفاده می‌کنند. این کتابخانه 6500 عنوان شامل 23 هزار جلد کتاب بریل در اختیار دارد.
هزینه چاپ کتاب بریل چقدر است؟
با توجه به نیاز روزافزون نابینایان به کتاب‌های بریل از یک سو و افزایش هزینه‌های سرسام‌آور کاغذ و خدمات چاپ از سوی دیگر عمده دلیل کمبود کتاب بریل گرانی آن عنوان شده است، در تولید کتاب‌های بریل با توجه به ماهیت باید از کاغذهایی با گرماژ 120 تا 160 گرم استفاده شود، همچنین این کتاب‌ها نسبت به کتاب‌های معمولی کاغذ بیشتری را مصرف می‌کنند با توجه به اینکه حجم کتاب‌ها متفاوت است نمی‌توان برآورد مشخصی برای تولید یک کتاب بریل داشت، اما حدودا برای هر صفحه کتاب بریل حدودً و به صورت میانگین 1500 تومان هزینه می‌شود. آنچه که محرز است، این است که هزینه چاپ یک کتاب بریل چندین برابر هزینه چاپ کتاب‌های معمولی است. علاوه بر این متاسفانه کاغذ مورد نیاز برای کتاب‌های بریل در چند سال گذشته نتوانستند مشمول ارز دولتی شوند.
هر چند آمار مشخصی از روند انتشار کتاب‌های بریل در کشور در دسترس نیست، اما مشخص است که فراهم کردن شرایط برای مطالعه نابینایان چه به انتشار کتاب‌های بریل و چه ارائه خدمات به دلایل عمدتا اقتصادی با کمبودهای بسیار مواجه است، نهادهایی چون بهزیستی، سازمان آموزش و پرورش استثنایی و... که ردیف بودجه مشخصی برای حمایت از نابینایان دارند، فعالیت مشخصی در این زمینه نداشته‌اند.
انتهای پیام/
