سودان؛ «سرزمین کودتاها» و مردمی که قربانی جنگ قدرت ژنرال‌ها می‌شوند

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، بحران داخلی و درگیری‌های اخیر در سودان میان ارتش و گروه موسوم به «نیروهای واکنش سریع» که بسیاری آن را تحت عنوان «جنگ قدرت بین دو ژنرال» توصیف می‌کنند، این روزها در صدر اخبار رسانه‌های جهان و منطقه قرار دارد.

این درگیری‌ها از روز شنبه بین ارتش به فرماندهی «عبدالفتاح البرهان» و نیروهای واکنش سریع به فرماندهی «محمد حمدان دقلو» ملقب به «حمیدتی» سودان را در آستانه یک تنش بزرگ قرار داده که به زعم برخی ممکن است یک جنگ داخلی فاجعه‌بار به همراه داشته باشد؛ جنگی که همانند همه دوره‌های قبل بازنده و قربانی آن مردم خواهند بود.

در سودان چه می‌گذرد؟

ماجرای درگیری‌ها از آن قرار است که در چند ماه اخیر، ارتش سودان خواستار ادغام نیروهای پشتیبانی سریع که یک گروه شبه نظامی محسوب می‌شود، در ارتش شده بود. اما حمیدتی و نیروهای تحت امر وی با این ایده مخالفت و اعلام کردند که دست کم 10 سال زمان برای ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش نیاز است. مشکل اصلی آنجاست که نیروهای واکنش سریع در عملکرد خود از اختیارات ارتش نیز فراتر رفته‌اند و بنابراین بروز اختلاف بین دو طرف حتمی بود.

نکته مسلم آن است که هر دو طرف اصلی این درگیری‌ دارای انگیزه‌های سیاسی و جاه‌طلبی‌های خاص خود برای تصاحب قدرت هستند و بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود تنش‌ها تا مدت نامعلوم ادامه داشته باشد. البته ابتکارهایی نیز از جانب طرف‌های خارجی همچون سازمان ملل و اتحادیه آفریقا و برخی کشورهای عربی همچون عربستان و امارات و ... برای حل بحران سودان ارائه شده است.

اما کسانی که با امور سیاسی سودان آشنایی داشته باشند می‌دانند تا زمانی که دو ژنرال یعنی البرهان و حمیدتی برای حل اختلافات پای میز مذاکره ننشینند هیچگونه ابتکار خارجی موفق نخواهد بود. به ویژه اینکه نیروهای واکنش سریع به عنوان یک گروه شبه نظامی و قبیله‌ای اساسا به دنبال هیچگونه معادله سیاسی نیست و تنها می‌خواهد پیروز میدان باشد.

سودان؛ کشور کودتاها

این وضعیت سودان را در معرض سناریوهای خطرناکی قرار داده که بارزترین آن جنگ داخلی است. برای بررسی اینکه تحولات سودان به کدام سمت و سو خواهد رفت و جنگ قدرت بین دو ژنرال به کجا می‌‌رسد، بهتر است نگاهی به تاریخ کودتاهای نظامی سودان داشته باشیم.

جمهوری سودان از زمان استقلال خود از اشغالگری انگلیس در سال 1956 شاهد سلسله کودتاهای نظامی بوده که شاید برجسته‌ترین آنها توسط «عمر البشیر» رئیس جمهوری پیشین این کشور علیه دولت احزاب دموکراتیک به ریاست «صادق المهدی» در سال 1989 باشد که راه را برای 30 سال حکومت البشیر در سودان هموار کرد.

کودتای 1957

اولین کودتای نظامی که سودان در تاریخ خود شاهد آن بوده مربوط به سال 1957 یعنی تنها یک سال بعد از استقلال این کشور است. این کودتا توسط گروهی از افسران ارتش و دانشجویان دانشکده نظامی سودان به رهبری «اسماعیل کبیده» علیه اولین دولت ملی دموکراتیک این کشور به ریاست «اسماعیل الازهری» انجام شد.

این کودتا در مراحل پایانی خود شکست خورد و به نتیجه نرسید.

کودتای 1958

به فاصله کوتاهی از کودتای ناکام اول، کودتای دوم در سودان اتفاق افتاد. در نوامبر 1958 سرلشکر «ابراهیم عبود» علیه دولت ائتلافی سودان به ریاست اسماعلیل الازهری و عبدالله خلیل کودتا کرد. این کودتا بعد از اختلافات عمده بین احزاب سودانی رخ داد و موفق بود؛ جایی که عبدالله خلیل در همدستی با کودتاگران، قدرت را به ارتش واگذار کرد.

انقلاب مردمی در سال 1964 علیه دولت نظامی سودان

ابراهیم عبود بعد از کودتای موفق خود در سال 1958 به مدت 7 سال قدرت را در دست داشت و در این مدت همه احزاب سیاسی را منحل کرد. حتی انتشار روزنامه و هرگونه فعالیت رسانه‌ای و سیاسی در این کشور ممنوع بود. در نهایت در سال 1964 مردم علیه او برخاستند و این حرکت آنها به «انقلاب اکتبر» در سودان معروف شد.

این اولین انقلاب مردمی علیه یک دولت نظامی در جهان عرب محسوب می‌شود که در 21 اکتبر 1964 با برگزاری کنفرانسی در خارطوم پایتخت سودان آغاز شد. در جریان درگیری بین مردم و نیروهای امنیتی یک دانشجو به نام «احمد القرشی» کشته شد.

در مراسم تشییع جنازه احمد القرشی، تظاهرات گسترده‌ای با حضور 30 هزار نفر علیه دولت نظامی ابراهیم عبود برگزار شد و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های سودان استعفا داده و اعلام کردند تا زمانی که دولت نظامی سرنگون نشود به دانشگاه برنمی‌گردند.

تظاهرات‌های دانشگاهی علیه حکومت نظامی ابراهیم عبود ادامه داشت و به سراسر سودان کشیده شد؛ تا جایی که رژیم حاکم نتوانست امور را کنترل کند و در 15 نوامبر 1964 ابراهیم عبود استعفا داده و قدرت را به غیرنظامیان واگذار کرد.

کودتای 1969

بعد از موفقیت انقلاب اکتبر در سال 1964 «سر الخاتم الخلیفه» منصب نخست‌وزیری یک دولت انتقالی را بر عهده گرفت. اما این دولت نیز مانند دولت اسماعیل الازهری رئیس جمهوری اسبق این کشور به دلیل درگیری‌های سیاسی پایدار نبود و نتوانست خواسته‌های ملت سودان را برآورده کند.

بعد از گذشت 4 سال از عمر این دولت سرتیپ «جعفر نمری» به همراه گروهی از افسران وابسته به حزب کمونیست و احزاب ناسیونالیست عرب در 25 مه 1969 علیه دولت انتقالی کودتا کردند که در نتیجه آن نمری توانست به مدت 16 سال قدرت را در دست بگیرد.

کودتاهای نافرجام در دهه 70

4 کودتای نافرجام در سال‌های 1971، 1975، 1976 و 1977 علیه دولت نظامی جعفر نمری در سودان انجام شد.

اولین کودتای نظامی علیه جعفر نمری در 19 جولای 1971 بود که به کودتای «هاشم العطا» معروف شد. در این زمان سرگرد هاشم العطا کنترل شورای فرماندهی در کاخ ریاست‌جمهوری را به دست گرفته و جعفر نمری و تعدادی از افسران حامی وی را بازداشت و سپس دولتی متشکل از 7 نفر تحت عنوان دولت ملی تشکیل داد.

نیروهای هاشم العطا همچنین توانستند بخش‌هایی از خارطوم را به مدت دو روز تحت سیطره خود دربیاورند اما بعد از آن نیروهای ارتش تحت حمایت نیروهای خارجی از مصر و لیبی و نیز گروهی از مزدوران انگلیسی به آنها حمله و کودتای هاشم العطا را سرکوب کردند.

کودتای دوم علیه جعفر نمری در سپتامبر 1975 توسط یکی از افسران ارتش به نام «حسن حسین» انجام شد که ناکام بود و مشارکت کنندگان در این کودتا همگی اعدام شدند.

سپس در سال 1976 نیروهای سیاسی مخالف دولت نمری تلاش کردند قدرت را به دست بگیرند و کودتای جدیدی توسط سرتیپ «محمد نور سعد» در جولای این سال اتفاق افتاد. در نتیجه این کودتا درگیری خونینی بین کودتاگران و نیروهای امنیتی اتفاق افتاد که در نتیجه آن صدها تن از کودتاگران کشته و رهبر کودتا نیز اعدام شد.

آخرین کودتای نافرجام علیه دولت جعفر نمری مربوط به 2 فوریه 1977 است که توسط 12 تن از عناصر نیروی هوایی ارتش سودان انجام شد که به نتیجه نرسید.

کودتای 1985

بعد از 16 سال حکومت جعفر نمری در سودان، در سال 1985 یک تظاهرات گسترده مردمی علیه این دولت به راه افتاد. این تظاهرات فرصتی بود تا «مشیر عبدالرحمن سوار الذهاب» وزیر دفاع و فرمانده کل قوای سودان در آن زمان با یک کودتای نظامی، جعفر نمری را برکنار کند.

بعد از این کودتا سوار الذهاب وعده داد که تنها به مدت یک سال در دوره انتقالی، ارتش قدرت را به دست بگیرد و همین اتفاق هم افتاد. یک سال بعد از آن وی قدرت را به یک دولت منتخب دموکراتیک به ریاست «صادق المهدی» واگذار کرد.

کودتای 1989

در دوران حکومت صادق المهدی سودان درگیر یک بحران بزرگ اقتصادی و هرج و مرج امنیتی گسترده شد. بر همین اساس گروهی از افسران ارتش در اوایل سال 1989 از دولت خواستند تا شرایط کشور را بهبود ببخشند.

در 30 ژوئن همین سال سرتیپ «عمر البشیر» با کمک جبهه ملی اسلامی به ریاست «حسن الترابی» رهبری یک کودتا علیه دولت وقت را برعهده گرفت.

کودتای 1990

هرچند که عمر البشیر توانست 30 سال حکومت کند اما در این مدت با کودتاهای زیادی درگیر بود که مهمترین آنها در آوریل 1990 اتفاق افتاد.

در این زمان سپهبد «خالد الزین» با گروهی متشکل از 28 افسر با هدف ایجاد یک دولت دموکراتیک، علیه دولت عمر البشیر کودتا کرد اما این کودتا شکست خورد و همه این افسران اعدام شدند.

کودتای 1992

در مارس 1992 کودتای جدیدی به رهبری سرهنگ «احمد خالد» علیه دولت البشیر انجام گرفت که به حزب بعث سودان نسبت داده شد اما این کودتا شکست خورد و اعضای آن به زندان افتادند.

کودتای 2021

بعد از کودتای نافرجام سال 1992 سودان دیگر شاهد کودتا یا تحرک نظامی و اعتراضی خاصی نبود تا اینکه در سال 2018 مردم خواستار برکناری عمر البشیر شدند. در نتیجه «عوض بن عوف» وزیر دفاع وقت سودان در 11 آوریل 2019 یک شورای نظامی تشکیل داد تا کشور را به مدت یک سال در دوره انتقالی اداره کند و بعد از آن به سمت برگزاری انتخابات برود.

اما عوض بن عوف تحت فشارهای مردمی مجبور شد تنها بعد از 24 ساعت از کودتا، استعفای خود را اعلام کند و در نتیجه ژنرال «عبدالفتاح البرهان» به جای او ریاست شورای نظامی را بر عهده گرفت.

بعد از انجام یک سری مذاکرات دشوار و پیچیده با نیروهای موسم به نیروهای آزادی و تغییر (ائتلاف احزاب که اعتراضات مردمی علیه البشیر را رهبری می‌کردند) یک سند قانونی بین شورای نظامی و این نیروها در آگوست 2019 برای تشکیل دولت انتقالی امضا شد.

این وضعیت ادامه داشت تا اینکه در سال 2021 مجموعه‌ای از کودتاهای نظامی در سودان رخ داد که هدف آنها سرنگونی شورای انتقالی بود. یکی از این کودتاها در 11 جولای اتفاق افتاد که سرکوب شد و عاملان آن که 12 نفر بودند اعدام شدند.

دومین کودتا نیز در 24 جولای همین سال انجام شد که در جریان آن «هاشم عبدالمطلب» رئیس ستاد ارتش به عنوان رهبر و طراح کودتا دستگیر شد.

در 21 سپتامبر سرتیپ «طاهر ابوحاجه» مشاور رسانه‌ای فرمانده ارتش سودان اعلام کرد که تلاش سرلشکر «عبدالباقی حسن عثمان بکراوی» و 22 تن از افسران و شماری از سربازان برای کودتا علیه شورای حاکمیتی خنثی شده است. در میان کودتاچیان تعدادی از بقایای رژیم عمر البشیر نیز حضور داشتند.

اما آخرین کودتا در این سال در 25 اکتبر رخ داد که این بار ارتش سودان به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان در یک کودتای نظامی کنترل دولت را به دست گرفت. حداقل پنج مقام ارشد دولتی از جمله عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر دولت غیرنظامی در همان ابتدا بازداشت شدند.

عبدالله حمدوک پس از خودداری از اعلام حمایت از کودتا و بعد از دعوت به مقاومت مردمی، توسط نیروهای کودتا به مکان نامعلومی منتقل شد. همچنین اکثریت کابینه حمدوک و تعداد زیادی از طرفداران دولت دستگیر شدند. گروه‌های غیرنظامی عمده از جمله انجمن حرفه‌ای سودانی و گروه نیروهای آزادی و تغییر، خواستار نافرمانی مدنی و امتناع از همکاری با سازمان‌دهندگان کودتا شدند. یک تظاهرات گسترده نیز در 25 اکتبر علیه کودتا برگزار شد که با پاسخ‌های مرگبار ارتش روبرو شد. در جریان این اعتراضات حداقل 10 غیرنظامی کشته و بیش از 140 نفر زخمی شدند.

اما در مرحله فعلی نیز سودان شاهد یک کودتای نظامی دیگر است که بسیاری معتقدند این کودتا برنده و بازنده ندارد.

جدا از اینکه کودتا در سودان واقعا یک جنگ قدرت در داخل میان دو ژنرال است یا مسئله فراتر از این بوده و پای بازیگران خارجی در آشوب‌های سودان برای تحقق اهداف و منافع خودشان در میان است، مردم سودان بزرگترین قربانی و بازنده این سناریو خطرناک هستند؛ مردمی که در سایه کودتاهای پی در پی و عدم وجود یک دولت کارآمد در هیچ دوره‌ای، دهه‌های طولانی است که روی آرامش را ندیده‌اند.

انتهای پیام/