بازخوانی شاخص جهانی تروریسم در ۲۰۲۳| ۸ و پایانی- رقابت داعش و القاعده برای نفوذ در آفریقا

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، تحولات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی از سال گذشته تاکنون از جمله جنگ اوکراین، موجب شده تا پدیده خطرناک «تروریسم» و فعالیت گروه‌های تروریستی در سراسر جهان تا حد زیادی مود غفلت واقع شود و تروریست‌ها فضای جدیدی برای مانور داشته باشد. اطلاعات نشان می‌دهد که گروه‌های تروریستی اخیرا تحرکات خود را در مناطق آفریقایی به شکل قابل توجهی شدت بخشیده‌اند و اخبار زیادی درباره جنایت‌های تروریستی در کشورهای این قاره منتشر می‌شود.

اما این بدان معنا نیست که گروه‌های تکفیری و تروریستی به طور کامل در آفریقا ساکن شده‌اند و می‌توان سایر مناطق جهان را از این حیث امن دانست. در همین راستا سعی داریم در مقاله‌ای شامل چند فصل به بررسی چشم‌انداز تروریسم در سال 2023 با توجه به تحرکات تروریستی در سال 2022 بپردازیم. این مقاله خلاصه‌ای جامع از روند فعالیت گروه‌های تروریستی در مناطق مختلف جهان، چگونگی تغییر روش و تاکتیک تروریست‌ها، تاثیر شرایط اقتصادی و اجتماعی بر فعالیت گروه‌های تروریستی، محرک‌های ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی، استراتژی‌هایی که تروریست‌ها اتخاذ می‌کنند و ... را ارائه می‌دهد.

در این مقاله همچنین آمار حملات تروریستی و قربانیان آنها را در سال 2022 در 163 کشور جهان مورد بررسی قرار می‌دهیم و در ارائه این آمار از اطلاعات پایگاه «ردیاب تروریسم» استفاده‌ کرده‌ایم.

تروریسم در خاورمیانه و شمال آفریقا

در بخش پایانی این مقاله قصد داریم برجسته‌ترین ویژگی‌ها و تغییرات ماهیت فعالیت‌های تروریستی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را از سال 2012 تا 2022 مورد بررسی قرار دهیم:

-کاهش تاثیر تروریسم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا: طی یک دهه گذشته به طور کلی تاثیر تروریسم در این دو منطقه به میزان قابل توجهی کاهش یافت. البته منطقه غرب آسیا در این مدت شاهد ظهور هیولای داعش بود و تروریسم در این منطقه به اوج خود رسید. در این میان عراق و سوریه بین سال‌های 2012 تا 2022 بیشترین آسیب را از تروریسم متحمل شدند و شاهد حملات وحشتناک گروه تروریستی-تکفیری داعش و سیطره این گروه بودند.

-تداوم تهدید داعش علی‌رغم شکست میدانی: علی‌رغم کاهش قابل توجه فعالیت داعش طی چهار سال گذشته بعد از شکست نظامی در سوریه و عراق، اما این گروه تروریستی همچنان تهدیدی واقعی برای امنیت منطقه محسوب می‌گردد. در سال 2022 داعش مسئول بیش از نیمی از حملات تروریستی در خاورمیانه وشمال آفریقا بود. از آنجایی که داعش پایگاه‌های جغرافیایی خود را در سوریه و عراق از دست داده است، عناصر این گروه تکفیری به تاکتیک‌های مخفی برای انجام عملیات‌های تروریستی از خلال «هسته‌های خفته» روی آوردند.

عناصر داعش همچنین بعد از شکست رسمی در سال 2017 تلاش کردند تا حضور پنهان خود را در مناطق روستایی همچنان حفظ کنند و شمار زیادی از آنها نیز فعالیت خود را به خارج از عراق و سوریه و به طور ویژه به آفریقا منتقل کردند.

-تغییر تاکتیک‌ها و تسلیحات مورد استفاده: بعد از شکست نظامی داعش در عراق و سوریه، تعداد حملات انتحاری به طور پیوسته کاهش یافت, تا جایی که در سال 2022 منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تنها 6 حمله انتحاری به ثبت رساندند که طی آن 8 نفر کشته شدند. این درحالی است که در زمان اوج حملات داعش یعنی سال 2016، 1947 نفر در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بر اثر حملات انتحاری کشته شدند.

سلاح‌های مورد استفاده در حملات تروریستی نیز طی دهه گذشته تغییر کرده است. در سال 2012 در 66 درصد از حملات، تروریست‌ها از مواد منفجره و نارنجک و خمپاره استفاده کردند. سلاح گرم دومین سلاح پرمصرف تروریست‌ها در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب می‌گردد و 31 درصد از حملات توسط سلاح گرم انجام می‌شد. اما طی 5 سال گذشته اطلاعات نشان می‌دهد که استفاده از مواد منفجره و سلاح گرم در حملات تروریستی به شکل قابل توجهی کاهش یافته و از 2018 تا 2022 عناصر تروریستی در حملات خود اغلب از سلاح سرد همچون چاقو استفاده کرده‌اند.

افزایش حملات تروریستی با هدف قرار دادن نیروهای امنیتی: گروه‌های تروریستی طی یک دهه گذشته اهداف حملات خود را به مرور تغییر داده‌اند. در سال 2012 و درحالی که گروه تکفیری داعش در ابتدای راه خود بود، عمدتا غیرنظامیان قربانی عملیات‌های تروریستی می‌شدند و علت این امر به تاکتیک داعش برای ایجاد رعب و وحشت میان ملت‌های منطقه و سراسر جهان برمی‌گردد. اما بعد از شکست این گروه تروریستی، به تدریج نیروهای ارتش و نظامیان تبدیل به هدف اصلی حملات داعش شدند.

در سال 2022 بیش از 64 درصد قربانیان تروریسم در منطقه، نظامیان بودند.

-کاهش روند صلح در خاورمیانه:از سال 2017 منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تحت تاثیر اتفاقاتی چون جنگ یمن و سیطره طالبان بر افغانستان و ... دوره پرالتهابی را پشت سر گذاشت و درگیری‌های طولانی مدت در کشورهای این منطقه بر ابعاد مختلف زندگی ملت‌ها به ویژه در سطح معیشتی و اقتصادی تاثیر منفی گذاشته است. اما با این وجود، شکست داعش در 2017 موجب شد تا غرب آسیا و به طور کلی خاورمیانه تا حد زیادی از خطر تروریسم در امان بماند.

چشم‌انداز تروریسم در 2023

اما بر اساس برخی شاخص‌های برجسته تروریسم در سال 2022 واستراتژی و ایدئولوژی گروه‌های تروریستی در این سال، قصد داریم در فصل پایانی مقاله خود، چشم‌انداز تروریسم در 2023 را بررسی کنیم. شواهد حاکی از ناتوانی گروه‌های تروریستی در حفظ سرعت بالای عملیات‌های خود و تشدید درگیری و رقابت میان گروه‌های مختلف تروریستی است. به ویژه داعش و القاعده بعد از مرگ سرکردگان خود دچار تزلزل و ضعف بارزی شده‌اند و عمدتا در تامین بودجه برای ادامه تحرکات تروریستی با مشکلات زیادی روبرو هستند.

اما ارزیابی مراکز تخصصی نظارت و رصد عملیات‌های تروریستی، نشان می‌دهد که احتمالا داعش در سال 2023 اقدام به تشدید تنش‌های امنیتی در جنوب آسیا کرده و به تلاش‌ها برای آزادسازی عناصر خود از زندان‌ها به ویژه در سوریه ادامه دهد. به طور کلی چشم‌انداز تروریسم در سال 2023 را می‌توان به این شکل مورد بررسی قرار داد:

-نوسان عملیات‌های تروریستی در سال 2023: با وجود اینکه گروه‌های تروریستی  به ویژه داعش و القاعده نشان داده‌اند در برخی از کشورها همچنان توان بازسازی خود را دارند اما در حفظ سرعت عملیات‌ها موفق نبوده‌اند. عملیات‌های تروریستی در سال 2022 با نوسان زیادی دنبال شد و انتظار می‌رود همین روند در سال 2023 نیز ادامه یابد. علت این امر تقویت قدرت دولت‌ها در مقابله با تروریسم  و نیز تهی شدن منابع مالی و لجستیکی گروه‌های تروریستی است.

داعش به عنوان برجسته‌ترین گروه تروریستی طی یک دهه گذشته، در سال 2022 با موانع و نوسانات زیادی روبرو بود و حتی در برخی ماه‌ها هیچ حمله‌ای انجام نداد.

-تغییر در الگوهای فعالیت عملیاتی گروه‌های تروریستی: با توجه به کاهش فعالیت‌ گروه‌های تروریستی در برخی کشورها انتظار می‌رود الگوهای فعالیت عملیاتی در دو جهت اصلی تغییر کند. تغییر اول مربوط به تقویت الگوی دفاعی برخی گروه‌های تروریستی مانند شاخه القاعده در یمن است. اما تغییر دوم مربوط به هدف قرار دادن مواضع حیاتی کشورها توسط گروه‌های تروریستی است. شاخه داعش در افغانستان این تاکتیک را در سال 2022 به شکل قابل توجهی در افغانستان اجرا کرد. در همین راستا در دو هفته ابتدایی سال 2023 یک حمله انفجاری در برابر ساختمان وزارت خارجه طالبان در افغانستان رخ داد که طی آن تعداد زیادی از دیپلمات‌ها و کارمندان دولت قبلی افغانستان کشته شدند.

رقابت داعش و القاعده برای نفوذ در آفریقا

-تشدید رقابت و درگیری‌های خشونت‌آمیز میان گروه‌های تروریستی: با تحلیل نقشه گسترش و نفوذ گروه‌های تروریستی در مناطق مختلف در سال 2022 انتظار می‌رود شدت تنش میان این گروه‌ها در سال 2023 افزایش یابد؛ به ویژه در آفریقا. پیش‌بینی می‌شود که رقابت و تنش میان شاخه داعش در آفریقا موسوم به «ولایت غرب آفریقا» و گروه تروریستی «بوکوحرام» در شمال شرق نیجریه همچنان با شدت ادامه یابد. از نیمه دوم سال 2021 تا پایان 2022 درگیری‌های مسلحانه خشونت‌آمیزی میان داعش و بوکوحرام بر سر نفوذ در مناطق آفریقایی اتفاق افتاد.

همچنین در سال 2022 تنش ودرگیری میان داعش و شاخه القاعده در منطقه ساحل موسوم به گروه «نصره الاسلام و المسلمین» در مثلث مرزی مالی و نیجر و بورکینافاسو قابل توجه بود.

-تداوم پیامدهای مرگ سرکردگان القاعده و داعش بر انسجام داخلی این گروه‌های تروریستی: بعد از کشته شدن سرکردگان اصلی داعش و القاعده، انتظار می‌رود که این گروه‌ها در بازسازی انسجام داخلی خود با چالش‌های زیادی مواجه گردند.  در فوریه 2022 منابع آمریکایی گزارش دادند که «ابوابراهیم القرشی» سرکرده پیشین داعش در یک عملیات آمریکایی کشته شده است. اما برخی منابع نیز اعلام کردند که به احتمال زیاد این سرکرده داعش در اواسط اکتبر این سال در استان درعا در جنوب سوریه به هلاکت رسید.

از سوی دیگر «جو بایدن» رئیس جمهوری ایالات متحده در آگوست 2022 از کشته شدن «ایمن الظواهری» در یک عملیات انفجاری در کابل خبر داد. با وجود اینکه داعش و القاعده از سال 2017 تلاش کرده‌اند متکی به یک سرکرده خاص نباشند اما مرگ پی در پی سرکردگان و کتمان هویت واقعی آنها موجب بروز اختلافات و بحران‌های پنهان داخلی میان اعضای این گروه‌ها شده و بین آنها بی‌اعتمادی به وجود آورده است.

-تلاش داعش و القاعده برای نفوذ به سواحل آفریقا:سال 2023 احتمالا شاهد افزایش رقابت بین شاخه های داعش و القاعده در آفریقا خواهد بود؛ به ویژه بعد از افزایش نفوذ القاعده در منطقه ساحل.

گروه تروریستی نصره الاسلام و المسلمین به عنوان شاخه القاعده در منطقه ساحل سال گذشته عملیات‌های تروریستی خود را در بورکینافاسو شدت بخشید و به منطق شرق و جنوب شرق ساحل در مرزهای بنین و توگو رسید. در نیمه نخست سال 2022 ، 20 حمله تروریستی در بنین و  2 حمله در توگو اتفاق افتاد. در 15 سپتامبر 2022 داعش مسئولیت 2 حمله را در بنین بر عهده گرفت. این درحالی است که عمده عملیات‌های تروریستی در این کشور توسط القاعده انجام می‌شد و احتمالاتی مبنی بر رقابت داعش و القاعده برای نفوذ در این منطقه مطرح شد.

به نظر می‌رسد که در حال حاضر داعش سعی در نفوذ به سواحل شرقی قاره آفریقا از خلال شاخه «ولایت موزامبیک» دارد.

-گسترش سیطره بر گذرگاه‌های قاچاق و فعالیت‌های اقتصادی: فعالیت القاعده و داعش در کشورهای آفریقایی در سطح جغرافیایی تحت عنوان «نقشه متحرک» شناخته می‌شود؛ به طوری که حملات تروریستی این دو گروه تکفیری در سال 2022 در کشورهای بورکینافاسو، نیجریه، نیجر، بنین و موزامبیک در حال چرخش بود و پیش‌بینی می‌شود این روند در سال 2023 نیز ادامه داشته و تشدید شود. البته ارزیابی‌ها حاکی از انتقال فعالیت‌های تروریستی از مناطق سنتی تحت نفوذ به مناطقی است که شامل معادن می‌باشد.

درواقع گروه‌های تروریستی در سال 2023 برای ضربه زدن به بخش اقتصاد کشورهای آفریقایی تلاش خواهند کرد که فشارها را بر دولت‌ها افزایش می‌دهد؛ همان کاری که داعش در سوریه کرد و هنوز هم نفت این کشور را غارت می‌کند. بنابراین انتظار می‌رود که شاخه‌های داعش و القاعده به سمت گسترش کنترل بر گذرگاه‌های قاچاق دریایی و زمینی در طول سال 2023 تلاش کنند. این اقدام گروه‌های مذکور تروریستی نه تنها برای تامین منابع مالی، بلکه برای ایجاد امنیت در گذرگاه‌ها جهت دریافت خدمات لجستیکی از منابع مختلف برای ادامه عملیات‌های تروریستی است.

-سوءاستفاده از بحران کشورهای عربی و فشارهای اقتصادی: با توجه به تداوم برخی بحران‌ها در منطقه عربی، نرسیدن به راه‌حل‌های نهایی برای حل آن‌ها و تداوم شکنندگی ثبات امنیتی، به نظر می‌رسد فضای مناسبی  برای فعالیت سازمان‌های تروریستی در این کشورها وجود دارد. این وضعیت در کشورهای آفریقایی به ویژه منطقه ساحل که دچار درگیری‌های داخلی هستند بیشتر وجود دارد.

هشدار درباره سوءاستفاده داعش از خلأ سیاسی در کشورهای منطقه را نیز نباید نادیده گرفت. لبنان که طی دهه گذشته به لطف قدرت حزب‌الله ، از خطر سیطره داعش در امان مانده بود از 5 سال قبل تاکنون همواره دچار خلأ سیاسی بوده و در حال حاضر نیز نه رئیس جمهوری در این کشور روی کار است و نه یک دولت رسمی. همین بحران سیاسی مانع حل سایر بحران‌های فزاینده اقتصادی و اجتماعی نیز می‌شود که مستقیما امنیت را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

از اواسط سال 2021 ده‌ها جوان لبنانی از شمال این کشور و مشخصا شهر طرابلس که بستر نفوذ داعش محسوب می‌گردد عمدتا با وسوسه‌های مالی جهت پیوستن به تروریست‌های داعش راهی عراق و سوریه شده‌اند.

-تداوم تلاش‌های داعش برای آزادسازی عناصر خود از زندان‌ها: انتظار می‌رود در سال 2023 تلاش‌های داعش برای حمله به زندان‌ها با هدف آزاد کردن عناصر خود به ویژه در سوریه ادامه داشته باشد. سخنگویان رسمی داعش در رسانه‌های وابسته به خود به این موضوع مکررا اشاره کرده‌اند. این اتفاق قبلا در ماه ژانویه 2022 در زندان غویران در شمال شهر حسکه که بیش از 3 هزار تن از عناصر داعش در آن زندگی می‌کنند رخ داد.

عناصر داعش همچنین در نیجریه نیز به یکی از زندان‌های شهر کوجی حمله کردند که منجر به فرار 443 تروریست داعشی از این زندان شد.

در نهایت، با توجه به فعالیت‌های تروریستی در سال 2022 و به طور خاص در سطح برخی از مناطق که شاهد افزایش تحرکات تروریستی هستند، انتظار می رود برخی ابتکارات منطقه‌ای در قاره آفریقا برای تقویت همکاری بین کشورهایی که با چالش های امنیتی مواجه هستند فعال شود.

انتهای پیام/